خبرآنلاین – رسول سلیمی -سفر احمد الشرع به روسیه در ۱۵ اکتبر ۲۰۲۵، که اولین دیدار رسمی او با ولادیمیر پوتین پس از سقوط بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ بود، نقطه عطفی در روابط مسکو-دمشق به شمار می‌رود. این دیدار، که در کرملین و با احترام کامل برگزار شد، بر تعهد الشرع به حفظ پایگاه‌های روسی در طرطوس و حمیمیم (اجاره ۴۹ ساله از سال ۲۰۱۷) و بازسازی اقتصادی سوریه تمرکز داشت، در حالی که پوتین بر «دوستی ۸۰ ساله» سوریه و روسیه از سال ۱۹۴۴ تأکید کرد. الشرع، که از رهبر سابق حیات تحریر الشام (HTS) با شهرت ابو محمد الجولانی به ریاست‌جمهوری انتقالی رسید، در دیدار خصوصی درخواست استرداد بشار اسد، رئیس جمهور فراری سوریه، را برای محاکمه جنگ مطرح کرد، اما مسکو این درخواست را رد کرد. اما در مجموع این سفر، زمینه‌ساز بازتعریف روابط دو کشور در دوره‌ای جدید است.
سابقه روابط روسیه-سوریه شامل حمایت مسکو از بشار اسد (از ۲۰۱۱) و حفظ پایگاه‌ها پس از سقوط او است، که منافع امنیتی متقابل را تضمین می‌کند؛ روسیه دسترسی به مدیترانه را حفظ کرده و الشرع ثبات برای بازسازی می‌خواهد. اما روسیه و سوریه کنونی در چه نقاطی اشتراک منافع دارند؟
سفر الشرع، که تعهد به حفظ پایگاه‌های روسی را مورد توجه قرار داد، اشتراک در ثبات امنیتی را تقویت کرد. خبرگزاری تاس گزارش داد که الشرع پایگاه‌های طرطوس و حمیمیم را «مفید برای امنیت سوریه» خواند. این پایگاه‌های نظامی دسترسی روسیه را به مدیترانه تضمین می‌کند. از منظر اقتصادی، این اشتراک بازسازی نظامی سوریه را با کمک‌های روسی (مانند سلاح‌های ۲۰۱۷) تسریع می‌کند و هزینه‌های روسیه را ۱۰ درصد کاهش می‌دهد. پیگیری این محور، انزوای دیپلماتیک الشرع را کاهش داده و پوتین را به عنوان حامی انتقال قدرت مشروع معرفی می‌کند. از سوی دیگر مهار تحریر الشام سابق (که الشرع رهبر آن بود) را با نظارت روسی تضمین می‌کند.
از سوی دیگر کمک‌های روسی، که الشرع آن را «بنیاد بازسازی» خواند، اشتراک منافع اقتصادی دو کشور را برجسته کرد. در همین راستا «راشا تودی» گزارش داد که روسیه متعهد به پروژه‌های نفت، راه‌آهن و انرژی شد، که ۲۰ درصد اقتصاد سوریه را احیا می‌کند. در ابعاد اقتصادی نیز، این اشتراک بازارهای روسیه را تضمین کرده و صادرات غلات را افزایش می‌دهد. این مسئله اگرچه نفوذ مسکو را در دولت موقت حفظ می‌کند اما وابستگی سوریه را به کمک‌های روسی (غذا و برق) به اهرم تبدیل می‌کند. درخواست استرداد اسد نیز تعارض نظرات دو طرف را بیش از پیش را آشکار کرد. الجزیره گزارش داد که الشرع در دیدار خصوصی درخواست استرداد بشار اسد را مطرح کرد، اما روسیه آن را رد کرد. استرداد اسد اگرچه می‌تواند تحریم‌ها را بر سوریه بیش از قبل کاهش دهد اما خطر بی‌ثباتی سیاسی و عدم اطمینان به روسیه را افزایش می‌دهد.
کنشگری روسیه در سوریه پس از سقوط بشار اسد، از حمایت مستقیم به دیپلماسی تعادل‌گرا تغییر یافته است. پوتین، با میزبانی از الشرع در ۱۵ اکتبر، نشان داد که مسکو منافع خود را فراتر از بشار اسد می‌بیند؛ حفظ پایگاه‌ها (طرطوس و حمیمیم) دسترسی به مدیترانه را تضمین می‌کند و ۲۰۰۰ نیروی روسی را ایمن نگه می‌دارد، که در جنگ اوکراین حیاتی است. این کنشگری، که از مداخله ۲۰۱۵ (حمایت از اسد با ۵۰۰۰ نیروی روسی) به میانجی‌گری انتقال یافته، بر بازسازی اقتصادی تمرکز دارد؛ روسیه متعهد به پروژه‌های نفت (مانند میدان‌های شرقی) و راه‌آهن شد، که ۱۵ میلیارد دلار ارزش دارد و اقتصاد سوریه را از ویرانی ۱۴ ساله نجات می‌دهد. همچنین روسیه از تحریر الشام سابق (که الشرع رهبر آن بود) به عنوان ابزاری برای مهار ترکیه استفاده می‌کند.
در نتیجه کنشگری سوریه تحت مدیریت الشرع، از شورش مسلحانه به دولت‌سازی دیپلماتیک تغییر کرده است. الشرع، که از زندان آمریکایی (۲۰۱۳-۲۰۱۷) به رهبری تحریر الشام و سپس ریاست رسید، در سفر مسکو تعهد به «استقلال سوریه» داد، اما او نیز وابستگی به کمک‌های روسی (غذا برای ۱۰ میلیون نفر و برق برای ۵۰ درصد شبکه) را پنهان نکرد. این کنشگری، استراتژی دوگانه‌ای است؛ از یک سو الشرع بر محاکمه اسد اصرار دارد (درخواست استرداد)، اما از سوی دیگر و در سیاستی پنهانی، پایگاه‌های روسی را برای مهار اسرائیل (که ۲۰۰ حمله هوایی در ۲۰۲۵ داشت) حفظ می‌کند. همچنین این رویکرد، نفوذ ایران را (که ۲۰۰۰ نیروی قدس در سوریه داشت) کاهش داده و سوریه را به سمت بریکس سوق می‌دهد.
از منظری دیگر، اشتراک منافع پوتین و الشرع در نهادهای بین‌المللی مانند شورای امنیت و سازمان همکاری اسلامی ریشه دارد، جایی که روسیه از ۲۰۱۱ وتوی قطعنامه‌های ضداسد را کرد و الشرع اکنون به عنوان عضو سازمان همکاری اسلامی استفاده مشروع می‌کند. در همین حال، «تاس» گزارش داد که توافق بر حفظ اجاره پایگاه‌ها (قطعنامه ۲۰۱۷) نهادهای حقوقی دو کشور را تقویت کرد و الشرع تعهد به کنوانسیون‌های ژنو داده، که محاکمه جنگی اسد را تحت نظارت دیوان کیفری بین المللی قرار می‌دهد.
در مجموع، در سفر ۱۵ اکتبر، پوتین بر «دوستی از ۱۹۴۴» تأکید کرد، که نهاد تاریخی روابط را احیا می‌کند و الشرع را به عنوان نماینده مشروع به رسمیت شناخت. این کنش، آینده سیاسی را به سمت نهادسازی دموکراتیک سوریه هدایت می‌کند؛ الشرع انتخابات پارلمانی (اکتبر ۲۰۲۵) را با نظارت روسی برگزار کرد و روسیه را به عنوان ناظر در شورای امنیت معرفی نمود. در مقابل، روسیه منافع خود را با نهادسازی بریکس حفظ می‌کند، جایی که سوریه عضو احتمالی است و نفوذ ایران را مهار می‌نماید. چه آنکه در دیدار، پوتین با تأکید بر «منافع مردم سوریه»، ادراک الشرع از روسیه به عنوان شریک مردمی را تقویت کرد و الشرع با تعهد به پایگاه‌ها، ادراک پوتین از ثبات را افزایش داد. از منظر عقلانی نیز، پوتین و الشرع برای حداکثرسازی منافع (امنیتی و اقتصادی) اشتراک ایجاد کردند؛ پوتین پایگاه‌ها را برای دسترسی مدیترانه حفظ کرد و الشرع کمک‌های روسی را برای بازسازی (۲۰ درصد GDP) حداکثر نمود. این در حالی است که تعارض بر سر اسد (هزینه استرداد ۵ میلیارد دلار تحریم) را با محاسبه سود/زیان مدیریت کردند.
در یک جمعبندی، روسیه منافع خود را در موقعیت از دست رفتن بشار اسد با استراتژی چندلایه حفظ کرد. سقوط اسد در دسامبر ۲۰۲۴، که با خروج سریع او به مسکو (به عنوان پناهنده سیاسی تحت کنوانسیون ۱۹۵۱) همراه بود، روسیه را در موقعیت حساس قرار داد؛ چه آنکه از دست دادن متحد ۱۳ ساله (از ۲۰۱۱) می‌توانست نفوذ مسکو در خاورمیانه (۳۰ درصد پایگاه‌های دریایی) را از بین ببرد. اما پوتین، با دیدگاه واقع‌گرایانه، الشرع را به کرملین دعوت کرد و تعهد به پایگاه‌های طرطوس و حمیمیم را گرفت، که ۲۰۰۰ نیروی روسی و دسترسی به مدیترانه را تضمین می‌کند. این سیاست به دنبال حفظ منافع اقتصادی است؛ چنانکه روسیه کمک‌های نفتی و غذایی (برای ۱۰ میلیون سوری) را ادامه داد و پروژه‌های بازسازی (۱۵ میلیارد دلار) را پیشنهاد کرد، که بازارهایش را تضمین می‌نماید و از رکود پس از جنگ اوکراین (کاهش ۱۰ درصدی صادرات غلات) جلوگیری می‌کند.
این در حالی است که در ابعاد سیاسی نیز، روسیه با رد استرداد اسد، وفاداری به متحدان سابق را نشان داد و الشرع را به عنوان شریک مشروع به رسمیت شناخت، که مشروعیت جهانی الشرع (لغو تحریم‌های ترامپ در ژوئیه ۲۰۲۵) را افزایش می دهد.
۲۱۳/۴۲
